Accueil
Aimé CESAIRE
Frantz FANON
Paulette NARDAL
René MENIL
Edouard GLISSANT
Suzanne CESAIRE
Jean BERNABE
Guy CABORT MASSON
Vincent PLACOLY
Derek WALCOTT
Price MARS
Jacques ROUMAIN
Guy TIROLIEN
Jacques-Stephen ALEXIS
Sonny RUPAIRE
Georges GRATIANT
Marie VIEUX-CHAUVET
Léon-Gontran DAMAS
Firmin ANTENOR
Edouard Jacques MAUNICK
Saint-John PERSE
Maximilien LAROCHE
Aude-Emmanuelle HOAREAU
Georges MAUVOIS
Marcel MANVILLE
Daniel HONORE
Alain ANSELIN
Jacques COURSIL

Aliwondaj 4 : Lang kréyòl, sé Lakré-a, é on bann Zonbi

Hector POULLET
Aliwondaj 4 : Lang kréyòl, sé Lakré-a, é on bann Zonbi

Lang kréyòl.

Lè nou ka palé « aliwondaj », a pa anni lanviwonnaj fizik, chimik, biolojik, botanik, zoolojik,  jéografik …nou ka palé, sé osi lanviwonnaj sikolojik, lengwistik, sosyolojik, istorik épi…épi.

Konmdifèt, lang kréyol-la adan aliwondaj an-nou, é li osi, menmjan èvè larèstan lanviwonnaj-la, li osi i ozabwa, li osi i ka pwan fè.

Sé Lakré-a.

P’asi sé lanné 1980 la, an tan Lamistrasyon a kolonizatè-la té ka défann moun palé kréyòl adan lékòl a-y, sé mèt é métrès lékòl-la, onlo adan-yo, pa tout, té ka di menmjan èvè chèf a-yo, yo té ka di : Kréyòl sé on lang sal, on lang pou nèg bitasyon, on lang malélivé, on lang san douvan ni dèyè, san gramè…épi dabò-pou-yonn Kréyòl a pa té menm on lang, sété on patwa, on pidjin, on dyalèk, on langannaj, on wanni-wannan, on kisisa-yésa.

Sé mèt é métrès lékòl-la té aristokrat, yo té ka palé fwansé-fwans(dapwé-yo). Lèwvwè jou jédi té rivé, pa té ni lékòl, yo té ka désann anvil pou yo té sa dépansé manda a-yo adan sé boutik a sousoun-klérant é krizokal-la é pou aprésa adan lékòl-la yo té pé ganmé douvan sé fanmi bitasyon-la ! Dépiwvwè ou té ka vwè-yo, ou té ka konpwann onfwa-lamenm ki sòt-jan-kalité moun ou té ni douvan-w. Ou pa té bizwen li F.Fanon, ni A. Memmi, pou ou té sav sé sa yo ka kriyé on kolonizé, on alyéné, on asimilé, on jakorépèt (perroquet) .Yo té ka méprizé tousa i té bitako, ki nèg ki zendyen-bitasyon, é yo pa té enmé p’on biten a péyi-la kon zafè fouyapen épi pòyò-tinen, manjé pou maléré. Yo té ka twazé toutmoun i pa té ka rivé hoté a yo. Sété toutmoun ba-yo lè ! Vèglaj !

On zanmi an-mwen i té pwan tan byen gadé mès é labitid évè konpòwtasyon a sé mèt é métrès lékol-la, kisé adidan lékòl-la, kisé andèwò, ki sé andidan kaz a-yo,, kisé an lari oben aka sé boutik-la, zanmi-la té pwan tan maké asi on kayé konsidi on liv i té bay non : « Sé Lakré-a ! », davwa, antan-lontan sé mèt é métrès lékòl-la té ka sèvi èvè lakré blan pou yo té maké asi tablo nwè a klas-lékòl la, é men a-yo té toujou on jan blan èvè lakré. Moun an popilasyon-la té pwan labitid kriyé-yo « Lakré !»

Lè zanmi-la ban-mwen li sa i té maké, an pa té sav si té fo-mwen mò-ri oswa mò-pléré.

An tan-lasa zanmi an-mwen lasa pòkò té mété p’on liv dèwò, moun pòkò té konnèt-li kon jòdijou, é lè an di-y té ké fo i pibliyé « Sé Lakré-a ! » i réponn-mwen :

  • Ou fou an mitan tèt boug an-mwen, ou vlé yo finbat èvè-mwen ? Sé moun-lasa pa ka asèpté moun fè jé èvè tèt a-yo ! Epi fo ou sav  souvantfwa sé pòtré a zanmi a pap’an-mwen é manman-mwen. Awa jamé pa !

Konmdifèt liv-lasa pa janmé sòti an tiwa a tab a nostwòm jikalè é a pa pou di i pa mété liv dèwò : mé tala awa !

Kanmenmsa, zanmi-la épi dòt kontinyé pòté mannèv pou fè Lamistrasyon woukonnèt kréyòl-la té on lang k’on  nenpòt kilang  é i té mérité trapé on plas andidan lékòl-la pou rédé sé timoun kréyolopal-la.

Afòs-afòs, Lamistrasyon asèpté woukonnèt lang kréyòl é i jous fè lasanblan fè sé militan kréyòl-la plézi, fè-yo konpwann yo té plifò, yo té gannyé, yo té ni rézon : lang kréyòl té on lang, té on bèl lang, té on bèl matrimwàn menm pou Manman-Lafwans, té fo asèté woukonnèt-li kon on pitit a lékòl-la, on pitit a lang Fwansé, a nasyon fwansé. Lamistrasyon a kolonizatè-la kréyé CAPES Créole, é noutout kriyé WOULO nou gangné !

Kifè dépi 15 lanné toujou tini 3 a 4 moun ka réyisi pasé konkou-lègzanmen-lasa é ka fè kréyòl lékòl. Sa ja ka fè on bon karant mètlékòl i ni CAPES kréyòl-la. Awa pa kwèdi yo ka fè lékòl an lang kréyol, mé yo ka étidyé kréyòl lékòl. Sa té ja on bè pal.

Kifè kréyòl-la, i té on lang ou pa té ni dwa menm palé, touvé on biten yo ka étidyé lékòl kon nenpòt ki kalité biten é mi sé wou Mèt-lékòl la i té konnèt lang-la plibyen pasé ponmoun,  plibyen padavwa sé jistèman Laministrasyon i ba-y lotorizasyon fè moun sav sé limenm, mèt-lékòl-la i mèt a kréyòl. Toutmoun pé-bouch ! Laministrasyon pwan kontwòl a lang a sé nèg-mawon la.

Nou, sé ansyen militan kréyòl-la, nou byen vwè mannèv-la, mé nou té ka konté asi sé nouvo diplomé-la pou ban-nou on pal chèché dézalyéné sé popilasyon an-nou la, rédé-nou » apiyé asi pwa kò-nou »

On Bann Zonbi.

On moun ka li sa, ka dékouvè kréyòl près adan tout lisé jòdijou, tout kolèj, adan désèrten lisé an Fwans, é jis adan tilékòl,moun-lasa kay konpwann on gran boulvès fèt adan lékòl kolonyal-la é mizi an mizi konsyans a lajennès té kay pwan on bèl balan. Mé, olagya !

Sa pé ni, adan sé nouvo diplomé a Kilti é Lang kréyòl -la, sa pé tini déserten ka woulé pou déterbolizé (apaiser) sèvèl a dotwa timoun, déchouké vyé mantalité asisté an-nou la, montré-yo lalimyè. Si tini profésè lékòl ka woulé anbafèy, nou ka kriyé woulo pou séla ka fè-y la é prensipalman si yo ka fè-y san fè p’on granwach.

Mé plisouvaman sé diplomé-la divizé, chikayé, chakmoun-la adan on kan, èvè entèl, kont entèl, dapwé sa entèl pé fè pou yo trapé tèl pòs a konséyè oswa fòrmatè an kréyol, asèlfen yo gangné tibwen plis lajan.

Aprézan sé nouvo lakré-la, menmsi yo pa ka sèvi èvè lakré ankò, toujou adan onlòt kalité vèglaj. A pa sousoun klérant é krizokal ka sèvi-yo bwanbwann jòdi-la, sé gwo loto, bèl télévizyon, gran tablèt, ordinatè é téléfòn pòwtab. Yo toujou adan menm wòl-la a konsomatè-la. Pa mandé-yo maké onsèl lign an kréyòl pou moun sav kréyòl sé on lang yo enmé, sé on lang yo ka pratiké, Awa ! Yo, yo sé pwofésè kréyòl épi sé tout, kréyòl ba-yo sé on zouti pou gangné vi a-yo !!! Pa bizwen di-yo lè ou sé on kolonizé, ékri adan on lang yo té mété an kannivo, sé konsidi prèmyé pa nou ka fè adan libérasyon a sèvèl an-nou. Sé nouvo pwofésè kréyòl-la pa vlé ni tann, ni li, ni kouté sa. Tousa yo vlé di é fè sé kon sé fè kon sé zonbi a Frankétyèn la adan Dézafi : Anhan ! anhan ! anhan !

Connexion utilisateur

CAPTCHA
Cette question sert à vérifier si vous êtes un visiteur humain afin d'éviter les soumissions automatisées spam.

Pages