Accueil
Aimé CESAIRE
Frantz FANON
Paulette NARDAL
René MENIL
Edouard GLISSANT
Suzanne CESAIRE
Jean BERNABE
Guy CABORT MASSON
Vincent PLACOLY
Derek WALCOTT
Price MARS
Jacques ROUMAIN
Guy TIROLIEN
Jacques-Stephen ALEXIS
Sonny RUPAIRE
Georges GRATIANT
Marie VIEUX-CHAUVET
Léon-Gontran DAMAS
Firmin ANTENOR
Edouard Jacques MAUNICK
Saint-John PERSE
Maximilien LAROCHE
Aude-Emmanuelle HOAREAU
Georges MAUVOIS
Marcel MANVILLE
Daniel HONORE
Alain ANSELIN
Jacques COURSIL

DÈMEN

Hughes BARTELERY
DÈMEN

            Ni an poveb kréyol ka di «  dèmen sé an kouyon », men, dapré sa man ka tann, dapré sa man ka li, dapré sa man ka wè, si ni an kouyon sé pa dèmen pou chèché'y. Okontrè, dèmen ké mennen ban nou an brital chanjman ki za koumansé boulvèsayé lavi nou. Ké ni plis chanboulman dan lé ven lanné ka vini ki dan lé twasan lanné ki pasé...Kisa ka atann nou dèmen?

            Koté santé, lavi ké vini pli long, yo za katjilé ki an lanné 2036 pres tout moun ké pé viv santan é pasé sa. Kansè ké pran lavol, épi an siklotwon ka fonksionnen aplen, an òdinatè Watson ka diagnostiké gran bonnè tout kansè épi an présizion yo pa janmen konnet. Yo ké pé swen timanmay dépi adan bouden manman'y : yo ka tiré'y, yo ka swen'y épi apré yo ka viré mété'y an plas-li. An plis, gras a 54 matjè biolojik tout doktè ké pé sav, di ek swen adistans tout maladi.

            Koté lédikasion, zélev pé ké bizwen sòti kay manman yo pou alé lékol ankò. Asiz lakay yo, épi an sistenm télé- lédikasion sé pwofésè-a ké distribié lakonésans.

            Koté travay, wobo ké endé oben pran plas travayè titak toupatou : endé agrikiltè pou mennen esplwatasion yo, ranplasé travayè adan tout lizin, fè ménaj, nétwayé kay, pasé tondez.

            Koté manjé, pwodwi natirel ké pres disparet, sé viann bef fet adan laboratwè moun ké mété anba dan yo. An ti pilil touléjou épi nou bon, pèsonn pé ké mò fen ankò.

            Tou sa ké rivé pas òdinatè ké vini anmizi-anmizi pi mapipi, pi piti, ou ké touvé'y  adan tout téléfòn, adan an ti braslé-mont, adan an ti lanno lantoun dwet-ou, menm adan an dan an bouch ou.  Menm si yonn-dé za ka fet, i ké pé fè bagay nou pòkò menm pé sipozé sa posib.

            Téléfòn pòtab ké vini an zouti ou pé pa pasé kòw di'y, é tout moun ké blijé ni yonn. Adan'y ou ké ni tout lavi'w. Fok ou ké mennen'y toupatou épi'w, an poch ou, oben an sak ou. I ké sèvi kat-didantité, i ké sèvi kat krédi, pèmi kondwi, kat sékirité, i ké pèmet ou véyé asou kay ou oben asou yich ou kelkiswa koté ou yé a. Tout jounal papié ké disparet, liv ké disparet, tou sa ké asou téléfòn oben asou tablet, sé sa ké sèvi'w pou konnet tou sa ka pasé tout oliwon latè. Kantapou sé artis-la, sé taa ka penn lan, yo pé ké menm blijé sa désinen oben ni talan, òdinatè a ké anni fè tout ba yo.

            An lot gwo chanjman ka atann nou, sé adan lé transpò.  Anpil moun pé ké bizwen sòti ankò . Télétravay ké jénéralizé. Mwens moun déwò, mwens moun an lizin, kivédi mwens loto an lari. Loto, tren, pé ké bizwen chofè ankò. Ou ka pran téléfòn ou, ou ka kriyé an loto, i ka vini chèché'w tousel ek ka rété a dispozision'w jik tan ou ritounen lakay ou. Moun pé ké bizwen achté loto ankò  Aviyon ké volé san pilot, é bato ké navidjé tousel. Sa za ka fet men sa ké fet aléliwon toupatou. Alos sé kouraj ou ké bizwen pou vwéyajé san pa ni pèsonn pou kondwi'w.

            Dròn ki za ka egzisté ké vini endispansab. I ké endé tout lantoupriz pou fè tout kalté livrézon. Ou ka pasé an koumann é dròn-lan ké livré konmision'w ba'w: déjinen, Pitza,  machandiz . Sé li  ké endé Lapolis pou sékrité la popilasion, véyé kay, véyé lawout, véyé vòlè .

            Lélektrisité pwodwi épi lénerji ou ka touvé adan lanati lantoun nou (soley, van, lanmè,  volkan) ké toupatou pres pou ayen. Tout loto ké élektrik, disparet ké pran tout estasion sèvis.

            Kantapou dlo an pwodwi osi potalan i ké vini mwen chè pas yo ké  touvé an manniè bonmaché pou désalé dlo lanmè-a, an sous ki pòkò paré pou fini.

            Épi... la pli bel anba la bay, ni an zafè lenprimant 3D ka vini é ki ké mété tout lantoupriz ajounou. An moun ki ni an lenprimant 3D lakay-li, dépi i pé ké ni an bagay i ka fè'y li menm: an pè soulié, an meb, an zouti, an pies richanj é asiparé, menm an kay i pé rivé fè. Pa mandé mwen kouman?... Man pa sav, man pa ka menm konprann ki manniè sa pé fet. Men sé sa man tann di.

            Dan sé kondision taa, nou ka wè vites moun ki ké ped travay yo, a koumansé pa tou sa ki té ka travay adan loto: chofè, mékanisien, transpòtè, anplawé estasion sèvis, taksi, ouvriyé agrikol. Chomaj ké simèjé.

            Anni gadé, déjà atjelman, épi envansion ki za fet, Kodak ki té ka vann 85% papié foto, nimérizasion rivé, i an fayit. UBER ki pa ni an sel taksi vini pli gran konpanni taksi, tout antrèprènè taksi an danjé za la ka kriyé anmwé. Ké ni o mwen 80% anplwa ké disparet, é menm si anpil  anplwa nef ké pran plas yo, yo pé ké jenmen sa ranplasé tout anplwa ki ké pedi. ...La nou ka alé épi sa?      

            Pou sé jénes-la ka vini a, man pè pou yo, pou yo tiré kò yo dafè fok yo ké gran grek, bon artis oben esportif, moun pies òdinatè pé ké pé ranplasé sa ki an tet-yo oben talan ki an janm-yo.

            An gran rigré pou ti kréyol nou an ki ké pran fè. Anmizi-anmizi fransé-a ké pran plas li é lè moun kay palé kréyol, ni anlo ki kay konprann bagay tjòlòlò a yo ka palé a sé kréyol ki la. Padan si tan dlo lanmè ké la ka monté monté'y anba réchofman planet-la, anba zòdi nou ladjé san manman toupatou.  

            Annatandan dèmen za koumansé épi 2017 é man ka swété tout moun an bon ek bel lanné.

 

Bwet-mo

Boulvèsayé :  Bouleverser

Mapipi : puissant

Potalan  :   important

Connexion utilisateur

CAPTCHA
Cette question sert à vérifier si vous êtes un visiteur humain afin d'éviter les soumissions automatisées spam.