Accueil
Aimé CESAIRE
Frantz FANON
Paulette NARDAL
René MENIL
Edouard GLISSANT
Suzanne CESAIRE
Jean BERNABE
Guy CABORT MASSON
Vincent PLACOLY
Derek WALCOTT
Price MARS
Jacques ROUMAIN
Guy TIROLIEN
Jacques-Stephen ALEXIS
Sonny RUPAIRE
Georges GRATIANT
Marie VIEUX-CHAUVET
Léon-Gontran DAMAS
Firmin ANTENOR
Edouard Jacques MAUNICK
Saint-John PERSE
Maximilien LAROCHE
Aude-Emmanuelle HOAREAU
Georges MAUVOIS
Marcel MANVILLE
Daniel HONORE
Alain ANSELIN
Jacques COURSIL

LÈ « ZAYÉ » KA TOUNEN « LA DRAGUE » ATÈ MATNIK

Par Dominique Velasques
LÈ « ZAYÉ » KA TOUNEN « LA DRAGUE » ATÈ MATNIK


Té ni an tan, lè ou té kontan wè an fanm, ou té pou —avan menm ou pwan pawol épi'y— prézanté douvant lapot manman'y ek papa'y pou di ki lentansion'w . Ek sé papa-a ki, asou manniè'w asou gadé'w, té ka désidé si'y té ka ba'w pèmision frékanté yich-li a. Sa té an larel ki té pito riskab padavrè, pi souvan ki rarman, swa papa-a té ka ralé an pa koutla dèyè'w, swa i té ka fè silon gou'y : adan krey sé jenn fanm li a, sé li ki té ka chwézi yonn ba'w ¾ kanmenm tjè'w sé bat pou an lot. Men, sou'w wè papa-a té konsanti ba'w tala ou té lé a, ou té ka kontan kon gres !!! padavrè sé nos ki té ka palé la…

Sa bat an misié ki té jalou an ti manmzel an tan lontan. Jou'w wè i jwenn ti manmzel-tala, misié-a pa fè ni yann ni dé, i anni maché toudwet asou'y, ek, bakwa'y asou koté konsa, tout dan'y lablanni, i té rété i té anni ladjé ba'y : « Man ja wè papa'w, man ja wè manman'w, atjèman fè sa'w lé, sé an tjou'w man yé ! ».

Asiré pa pétet, manniè-fè tala pé paret malélivé, moundong, grosomodo (oben tout kalité model dot pawol nou sé jwenn pou tiré mépri) ba nou jòdijou, men, sa fò nou bien konpwann an, sé ki, pou misié-tala, i té palé bienkonmifo, ek ayen pa té pi nowmal ki sa ! E pou prev, sé dé moun tala rivé mayé, fè yich ek viv ansanm jik jòdi !

Bien gadé, té ni an patjé dot nonm ki té ka palé menm manniè tala ba fanm pou mandé yo bien épi yo tou. Délè, ou sé pé jik konpwann sé babiyé sé dé moun an té la ka babiyé, padan tan an sé adan an koulé yo té la ka viv kòyo. Sé ki, anba sé mes pawol-tala nou ka touvé ki « gwosomodo » a, té ni an ti kòn lanmou ki té klè kon dlo lasous ; sitelman klè, ki pies adan sé dé palannè a pa té ka janmen kouyonnen kòyo asou védi fondalanatal yo.

Si'w wè jòdi nou pa sa konpwann sa, koumanniè nou ké sa konsivrè ki, an tan lontan, adan an komin kon Gwo Mòn, falé'w té vréyé an ti woch dèyè an fanm lè'w té kontan wè'y ; oben ¾ kondi défen Ejèn Mona ¾ « pichonnen » fanm-lan lè'y té ka pasé bò'w, nan komin Marigo ? Koumanniè nou ké sa konsivrè ki, ek an sel tap miziré, an twazé an mitan an sel tjip, oben an fidji ki maré pasé an patjé lédjim soup, an nonm té pé konpwann ki an fanm té pou'y ?

Pou di tout an sel blo, zayé antan lontan pa té ka fet diektèman, men i té ka prété trann douz mil chimen dètou ki té ka monté-désann ant an ravin lendiférans ek an mòn lafaché, mélanjé ek siek tan bokantaj pawol —nonm-lan las ka raché tout ti zeb i jwenn atè… 

Jòdijou, nou mété tout sé bel ti manniè-fè tala anba platpié-nou. Nou kité zayé kéwol la pou la drague.  Dé ti manniè-fè ki té sitelman bidjoul kon an ti ziédou , an ti kriyé sit , an ti miyonnaj douvan bra'w , oben an ti konmision kité tel koté ba manzè entel , tou sa pasé lanmod. Jenn fanm pa lé tann palé di sa ankò ! Yo simen ou ba yo manjé enki bel fwansé kravaté lennté (1), yo prétan ou touché (o pi piti) dé mil éwo net lenpo, yo fouti asepté an « bad boy » —kivédi lasirans an pwoteksion twa pat— klatjé dwet-li ba yo pou fè yo vini, ek, té ni an tan, sé jik téléfòn kòtab ou té oblijé ponmet yo, pou yo sé denyen « gadé'w asou koté ». Nonm, kanta yo, ka dépansé sa lajan yo pa ni pou plen zié fanm (2) : sé bel 4x4 nef afrédi, sé bel moto nef dènié kri, sé rad méritjen fini rantré, oben kravat ka flitijé nan van akondi konséyé Jénéral. Ek sa ni tout an falbala ka alé épi'y, tou. Pou wè sa : linet fimen ka kléré difé, bannan-potfey maré an ren-yo, san obliyé pi fondalnatal la : téléfòn kòtab la

Pasè « drague » la pa ka fet sans téléfòn kòtab ! Sé pa téléfòn kòtab, yonn, yonn ka pwan apwentman ek lot. Sé pa téléfòn kòtab, yonn, yonn ka kasé tibwa an zorey lot. Ek, final, sé pa SMS, yonn, yonn ka viré vréyé lot an razié. SMS-la ni do laj ! Fok wè yo an lari —oben douvan volan-loto yo— adan an sel lanmou chat ek téléfòn kòtab-yo ! Pou tann sa : « on fait d'abord ami-ami et puis après on verra», « mais il faut laisser les choses se faire, voyons ! »  « si entre toi et moi ça colle…».

Jenmen ou pa sé tann dé ti pawol kontel « sé kouto sel ki sav, doudou a », oben « ou an fòm kon an pè bòskaf », oben « man ka santi man sé mòdé'w toupatou ! », oben « tou sa ki ta mwen sé ta'w »….

Abodi abofè, Rèné Ménil ek Dérek Walkot ni rézon di konmkwa ki lavi moun Matinik sé an sel pies téyat, fout !

Anplisdisa, si sa vré mové mès sové lapo a nou ni an kò-nou an bat dèyè (gras a djoubak dé mapipi kon Emé Sézè, Fanon oben Cheik Anta Diop, tks), koulè lapo an nonm toujou ni otan potalans ba désèten fanm ¾ kanmenm sa sé fet san konpwann an lespri yo. Mwen menm pèsonnel, adan diféran nos éti mwen ja alé, mwen za tann dé madanm ki té fini mayé réponn franchtèman : « C'est un blanc que je voulais, oui ! » aprédavwa yo pozé yo lakèsion : « Est-ce que c'est ainsi que tu t'imaginais l'homme de ta vie ? » (3). Ek sa, dwet douvan mari-yo menm, éti ki, apré kalot-tala, té ka anni koumansé griyendan kon tèbèdjé ; yo pa sav pa ki chimen pou yo pwan ! Menmsi sa sé pé pasé pou an blag, sé kanmenm laprev ki, menm jòdijou, nan lé zanné 2000, ni désèten moun Matinik ki poko déchouké zafè « zié blan brilé zié neg » la toutafetman adan tet-yo. Ek sa, pou mwen, sé an rach-tjè ! ! !

Men, annou bien konpwann kònou, man pa janmen di ba pèsonn sé manniè zayé lakay-nou ki pi méyè pasé ta pèsonn, non : nanni-nannan, an fanm té pé bien séré vis-li anba vwel an tet-maré, an jennfi té pé bien tonbé adan « an nich fonmi »… ; sa mwen lé fè tout moun konpwann an, sé ki, kon toupatou oliwon latè, zayé atè péyi-nou ni an larel tou, i ni jolivans li tou, i ni flè-banbou'y (powézi) adan'y tou, i ni manniè flach li ek manniè bip li tou (4). Ek i pa mérité nou ranfouné'y an fondok kò-nou, pou bokanté'y épi pies kalité « la drague » tè rapòté. Pas, tonnan di sò, kiles moun, jòdi, ki sav sa « ti tet-la » lé di, sa an « ziéklè  », an « masibol  » oben an «  mako  » yé ? Kilès moun ki sav sa «  ni an pié épi an fanm  », «  touvé an jaden pou dégradé  », «  manjé lanbi  » oben «  grajé mòyok  » lé di ? Tou sa foukan akondi dlo nan panyen…

Kidonk, manmay !

annou déviré larel,

annou viré pwan létjet adan madjoukann manman-nou,

annou fè pou jété tou sa ki pa bon, pou viré planté tou sa ki bon

annou, kondi Edwa Glisan, apwann « chanjé toupannan nou ka bokanté ek lézot san nou pa ni ped kònou ni tjwé kònou »…

M. VELASQUES Dominique

(Isaba djok)

(1) Man konnet an tan éti moun té ka li an patjé liv lamou oben gadé an lo fèyton latélé, jiskont pou yo té sa apwann yanndé ti pawol fwansé pou yo té sa zayé fanm apré !

(2)Las ka pwan Nwel pou péyé Pak… avan yo zézi la Pannkot.

(3) Pi méyè egzanp nou ni asou pwoblem taa, sé Je suis martiniquaise an liv Mayot Kapésya matjé

(4) Pou sa ki lé ni yanndé kontel asou sa, zot ké pé li La Caldeira ta Rafayel Tardon , L'allée des soupirs ta Rafayel Konfyan, Texaco ta Patrik Chamwazo, oben, soutou-soutou Ainsi parla l'oncle ta Jean Price-Mars

 


Connexion utilisateur

CAPTCHA
Cette question sert à vérifier si vous êtes un visiteur humain afin d'éviter les soumissions automatisées spam.