Accueil
Aimé CESAIRE
Frantz FANON
Paulette NARDAL
René MENIL
Edouard GLISSANT
Suzanne CESAIRE
Jean BERNABE
Guy CABORT MASSON
Vincent PLACOLY
Derek WALCOTT
Price MARS
Jacques ROUMAIN
Guy TIROLIEN
Jacques-Stephen ALEXIS
Sonny RUPAIRE
Georges GRATIANT
Marie VIEUX-CHAUVET
Léon-Gontran DAMAS
Firmin ANTENOR
Edouard Jacques MAUNICK
Saint-John PERSE
Maximilien LAROCHE
Aude-Emmanuelle HOAREAU
Georges MAUVOIS
Marcel MANVILLE
Daniel HONORE
Alain ANSELIN
Jacques COURSIL

NON’Y ? KANN

NON’Y ? KANN

{{Listwè kann-lan.}}

Tralala kann-lan ka koumansé an Bannzil Karayib-la an XVe siek-la. Listwè ka di sé Christophe Colomb ki mennen’y pa koté isi-a. Kann-la entérésé sé kolon-an davré i té ka konsèvé an mannié pi obidjoul ki sé lézot model kilti-a. Poutoutbon, kann-lan pran plas tabak-la ek endigo-a ek mennen an chay lajan ba sé kolon-an. Sik-la vini an lanmonnen bokantay adan komes oliwon latè. Yo konté pli di 117 sikri Matinik an lanné 1670, ek jik 452 an 1742.

Jodi-jou, kann-lan sé toujou an poto mitan adan rékolomi Matinik, davrè sé li ka poté plis lajan adan sektè lagrikilti ek lendistri nan péyi-a. Sektè kann-sik-wonm sé 280 plantè, 3700 travayè, 3600 ekta planté épi kann.

{{Annou suiv kann-lan dépi i sòti an pies kann-an rivé jik nan boutey-la.}}

{{1- Lè kann-lan rivé an lizin-lan}}

Lè kann-lan rivé an lizin-lan, sé ouvriyé-a ka kontwolé’y ek pézé’y. Yo ka pran on ti mòso kann pou yo sa pé étidié’y. Pou fè travay-tala yo ké krayé ti zing kann-lan éti yo koupé a. . Sé ouvriyé-a ké rétjipéré pati sek-la ({{gato-a}}) ek pati an dlo-a ({{ji-a}}). Ji-a ka sèvi pou wè ki kantité sik ni an kann-lan.

{{2- Kann-lan ka krazé}}

Kann-lan ka voyajé adan an batri ki ni kat moulen. An moulen, kantapou kò’y, ni twa wol ek sé yo ka krazé kann-lan. Kann-lan ka travèsé sé moulen-an yonn apré lot. Primié-a, dézienm-lan... chak ni plas-li adan dékatman-tala. Lè sé wol-la bien pijé kann-lan, sé ouvriyé-a ka rétjipéré dé bagay : vizou-a ek bagas-la. {{Vizou}} ké sèvi pou fè kann oben sik silon espésialité sosiété-a. Bagas-la kantapou’y ké sévè pou fè chofé chodiè-a. Sé moulen-an ka pèmet pran ant 94 ek 97% sik-la adan sé kann-lan.

{{3- Tretman ek dékantasion vizou-a.}}

Vizou-tala, sé ouvriyé-a ka tanmizé’y, apré yo ka pézé’y asou an balans. Pézay-tala ka pèmet kontwolé si tout bagay ka woulé alaflouz.
Apré pézay-tala, primié étap fabrikasion-an sé mété lacho an vizou-a. Wol-li sé tiré tout malpwopté ni an ji kann-lan.
Pou endé travay lacho-a, yo ka chofé vizou adan an tanpérati an zing pi wo ki tanpérati dlo ka bouyi (105° C). Lè vizou-a ké bien chofé, yo ké voyé’y adan an bidim {{dékantè}} (oben {{klarifikatè-a}}). Ek sé an moman-tala yo ké rivé nétwayé vizou-a poutoutbon. Tout labou-a (malpwopté-a) ki ké ka najé anlè vizou ké pran lavol. Ji-a ki rété a ké ritrété ek ké sèvi pou fè wonm-lan.

{{4- Distilasion ji kann-lan.}}

Diven kann-lan, yo ka voyé’y alé adan sa yo ka kriyé an alanbik. Yo ka chofé diven-an adan an tanpérati ki wo toubònman. Diven kann-lan ké mofwazé an wonm blan. Wotè alkol-li ant 65° ek 75° men i two wo pou sa pé bwè. Apré sa, yo ké mété wonm-lan adan an {{tjiv}} inoks éti i ké rété pandan oliwon sis mwa.
Adan moman-tala, yo ké lélé wonm-lan ek ba’y van. Yo ka di wonm-lan ka rasi. Lè sis mwa-la pasé yo ké bésé wotè alkol-li épi dlo. Kifè, wonm-lan ké désann adan an wotè alkol pabò 50°, 55° oben 62°. Wonm blan-an ké alos paré pou boutey ek pou vann.

_______________________________

{{Moulen-an}}

Nan lanné 1742, yo konté jis 452 sikri asou tè Matinik. An menn manniè ki pies kann-lan ek sikri-a, moulen-an té pòtalan anchay adan bitasion-an. Matinik, Gwadloup, ek menn an Bannzil Karayib-la, nou té ka jwenn : moulen té ka woulé épi van, épi dlo ek dot ankò épi bet. Asou an sel bitasion, ou té pé twouvé dépawfwa yonn oben dé moulen men i té toujou ni yonn épi bet, pou si oka pa té ni van oben dlo.
Andidan bouden sé moulen-an, sété toujou menm model zouti-a ou té ka jwenn kivédi dé, oben twa woulo an fè éti yo té ka kriyé wol. Sé yo ki té ka krazé sé kann-lan. Ji-a {{(vizou)}} ki té ka soti di sé wol-la té ka sèvi ki pou fè sik, ki pou fè tafia oben wonm.

{ {{Jane Etienne}} }

Connexion utilisateur

CAPTCHA
Cette question sert à vérifier si vous êtes un visiteur humain afin d'éviter les soumissions automatisées spam.