Sa fet nan lanné 1954 ek pèsonn, nan lépok-tala, pa té sav ki an bidim ladjè 7 lanné té fini pété nan péyi l'Aljéri. Fok sav ki péyi-tala té, kon Matinik oben Gwadoup, an koloni, men sé Fwansé-a té mofwazé'y an dépatman fwansé kon lakay-nou menm. 1 million Bétjé (yo té ka kriyé "Pieds-Noirs") té ka espwaté 7 milion Arab dépi lanné 1830 lè zot wè la Fwans té désidé janbé lanmè Méditérané pou sa anvayi péyi-a.
Sé Bétjé-tala, ki té moun ki té sòti tout koté l'Ewop (l'Espay, l'Itali, la Kows, la Sisil kisasayésa...) abo laplipa adan yo té fwansé, té ka tiré méprizasion ba sé Arab-la ki yo té ka konsidéré kon moun ki enfériè, ki pa éditjé, ki pa ni pies kilti. An plis, yo té ka sèvi fos travay sé Aljérien-an pou sa plen poch-yo ek viv kontel dé wa toubannman.
Vakabonnajri-tala diré pres yon siek é dimi, mé an lè, sé Aljérien-an rilévé tet-yo ek yo di kon sa fok lakonmédi-tala té bout. Kifè yo kréyé an Fwon Libérasion Nasional (FLN) ek yo pwan fizi kont sé Fwansé ek prèmié kout fizi a pati lè 1é novanm 1954. Gouvelman la Fwans voyé 1 milion solda (anlo adan yo té Antiyé) pou sa krazé gawoulé-a ek larmé-tala konmet bon salopté : yo té ka brilé vilaj, tjwé sé moun-lan ki té ka viv adan'y lan, fouté difé adan chan-yo kisasayésa...Men sa pa opozé FLN kontinié mennen goumen-an ek sé kon sa an Matinitjé, ki té sikiat adan an vil l'Ajéri yo ka kriyé Blida, désidé rijwenn li. Non'y sé té Frantz FANON.
Pou sa koubaré sé révolisionnè aljérien-an, la Fwans té mété dé gran bariè fil élektik 30.000 volt ant l'Aljéri ek Mawok épi ant l'Aljéri ek Tinizi. Men abo yo té fè sa, FLN pa janmen moli ba yo ! Pèsonn pa sav ekzaktiman konmen Aljérien ki ped lavi-yo adan ladjè-tala mé silon wouchach ki sérié, chif-la ka monté pres a 1 million moun.
Antouléka, sé jou-tala, an lanné 2019 tala, pep aljérien-an ka viré lévé. Pa kont sé Bétjé-a pis sé mésié pwan lavol ni siek tan, mé kont sé Bétjé arab-la ki ka mennen péyi-a alè...