Accueil
Aimé CESAIRE
Frantz FANON
Paulette NARDAL
René MENIL
Edouard GLISSANT
Suzanne CESAIRE
Jean BERNABE
Guy CABORT MASSON
Vincent PLACOLY
Derek WALCOTT
Price MARS
Jacques ROUMAIN
Guy TIROLIEN
Jacques-Stephen ALEXIS
Sonny RUPAIRE
Georges GRATIANT
Marie VIEUX-CHAUVET
Léon-Gontran DAMAS
Firmin ANTENOR
Edouard Jacques MAUNICK
Saint-John PERSE
Maximilien LAROCHE
Aude-Emmanuelle HOAREAU
Georges MAUVOIS
Marcel MANVILLE
Daniel HONORE
Alain ANSELIN
Jacques COURSIL

KIMAFOUTIYÉSA !

Térèz Léotin
KIMAFOUTIYÉSA !

Dépi moun ka palé di neg l’Anmérik nou ka tann sé Afritjen-Méritjen ki la. Barack Obama, Louis Armstrong, Ella Fitzgérald, Toni Morrison, yo, sé swa Afro-Méritjen oben Afritjen-Méritjen. Ou pa ka djè tann moun di yo sé Méritjen.

Yo Afritjen, ek yo Méritjen an menm tan. Mi bab ! Mi katjil ! Mi bel, bel tablati ! Konsidiré yo trapé doub nasionalité. Antouka san yo mandé, yo ba yo’y. Konsidiré fok fè sav ki péyi a étila yo adan’y lan sé pa péyi yo, oben sé péyi yo adimi piss yo Afritjen, ek yo Méritjen. Akwèdi yo ni ansel pié andidan ek lott la andéwò. Sé konsa man ka konprann li, men man pé nan lérè.

Épi jiss di rézon sé moun nwè a ni fièté yo, sa vré. men kouman adan an péyi éti gangan’w trimen, yo pé di’w ou sé an Afritjen-Méritjen ? É poutan, ki koté fanmi papa Trump, misié Fred Trump sòti ? L’Almàn. Fanmi manman’y sòti pa bò l’Ékoss. Nou pòkò jenmen tann pèsonn di ki Trump sé an Alman-Ékosè-Méritjen, pa menm an Éwopéyen-Méritjen. Misié Trump sé an Méritjjen.

Papa papa papa prézidan Reagan té sòti an Irland ek manman Reagan sòti an Ékoss, Ronald Reagan sé pa té an Irlandé-Ékosé-Méritjen, ni menm an Éwopéyen-Méritjen. Sé té an Méritjen. Lafanmi Kénnédy kité l’Irland, piess koté pèsonn pa ka li Kénnédy sé an Irlando-Méritjen, ni menm an Irlandé-Méritjen, ni non pli an Éwopéyen-Méritjen.  Lafanmi Kénnédi sé Méritjen kon toutt sé lézott blan an. An pwen sé toutt. É, toutt sé moun tala sòti Léwop. Yo piess la pa Éwopéyen-Méritjen. Si nou kontinié chaché nou ké wè ki van mennen yo toutt la vini L’Anmérik, ek yo pran tit la pou kòyo : yo Méritjen pasé toutt moun.

Kouman Méritjen nwè pé pa ni menm konsidérasion ki sé lèrestan moun tala ki adan menm péyi a ? Poutji fok fè yo tjansé asou dé péyi, asou dé tablo, akwèdi piess koté, yo pa lakay yo ? Lè ou fè tan gadé ou ka wè sé an méprizasion ek méprizasion tala ka kontinié chayé épi’y an menm rasizm ki la ka fè kakol é ki pa ka menm pran tan séré anba fey, pass bobo tala pòkò paré tiré pié’y piess. Sé pousa yo za ka di’w koulè moun an dépi yo nonmen non’y : sé an Afritjen-Méritjen ki la. Konsidéré koulè moun lan sé an « défo fabrik » i la ka chayé épi’y ek sa ka jennen sé moun an ki ni « bon-koulè a ». Sé « Méritjen » tala, sé « vré a » fè lajan asou do neg, yo sèvi laswè travay yo adan koton, sé poutji ki jòdi yo rich sa ki ka fè yo « asiré » ki yo Mérijen pasé lézott la ki « Afritjen-Méritjen ».

Pou yo pa di « blak », an model pidè, toupòtre lipokrizi , ka fè yo di’w sé an Afro-Méritjen, an Afritjen-Méritjen. Lidé yo sé blanchi toutt péyi a, aloss dépi an « Afritjen-Méritjen » brennen, i atè. Sé neg la jik pè pòté mass. Pass ou nwè, yo pé pran’w pou an soubawou-bwa-mitan ki ka séré pou chaché vòlè moun, padan tan Kovid ka kouri lari. Sé Méritjen an, sé « bon » Méritjen an, sé tala ki ni bon titt « Méritjen » an, yo bonmoun telman, kifè yo ni dwa toufé an maléré ki za atè. É sovaj la, sé kiless ? Sé tala ki pa ni « bon koulè » a, sé tala yo ka kriyé Afritjen-Méritjen an.

San manman, rasiss ka jénosidé Afritjen-Méritjen, pou fini épi rass li adan péyi l’Anmérik. Moun an ki tjwé Floyd la, sé moun yo ka kriyé an « gardien lapé ». Dapré sa moun di, yo reskonsab, yo la pou pòté, pou mété Lapé. Yo yo ni métod yo. Si sé té an neg ki té fè menm « travay » tala, ni lontan yo za pann li pa grenn, kon yo ka di an kréyol.

Sa man anvi sav, ess sé lé yo za lé asiré’w ki, moun an yo la ka palé’w laa nwè ? É sé padòtt ki sé moun tala yo rayi a ki douboutt richess péyi a ba yo, anba koutt fwett, pou jòdi yo la ka fè tousa ganm ka razwayé neg.

Sé pa wont man wont yo nonmen l’Afrik, péyi a éti sé esklav la sòti, selman sa man lé sav sé poutji sé sé moun tala selman ki ka pòté orijin yo épi yo, dépi yo ka palé di yo ? Man sé lé konprann ess sé pass yo pa ni dwa nwè ? Kouman é poutji yo pa Méritjen kon toutt sé lézott la ? An Méritjen pé pa nwè, pitett ? Si i pé pa nwè i pé pa blan nonpli, pass Méritjen an sé kiless ? Sé swa dizan « Méritjen » an pa jennen kòyo pou yo dékalaminé Prèmié Pep la, ek pran péyi sé Apach la, pep misié Cochise, misié Géronimo, Sitting Bull, Crazy Horse, sé Krow a, sé Chéyèn lan, sé Navajos la, sé Moyikan an, épi dott ki jòdi-jou trapé an zizinng koté pou kòyo adan an péyi ki té ta yo. Toutt sé pep tala yo masakré a , an manniè dérébénal pou pran péyi yo a an lanmen yo.

San piess wont, sé « « Méritjen » an montré anlo western ki fett pou gloriyé yo, gloriyé viktwa yo a, pou fè fawo. Men éti « gloire » tala pé yé, si sé pa séré i alé séré kòy ? Lè wou, ou ni fizi ek lott la ni flech pou défann kòy, ki lestonmak ésa ou ka batt laa ?

Yo Méritjen dapré yo, yo Méritjen pasé toutt moun. Yo, yo za bliyé gangan yo sé moun l’Irland, l’Island, l’Almàn, moun ki sòti toutt kalté koté pou vini kouri dèyè Prèmié Pep la ki té za la avan yo, dépi avan konpè yo a ki vini « dékouvè » an kontinan ayen pa té ka kouvè.

Jòdi jou sé otjipan an za ka koumansé pa di’w neg sé Afritjen-Méritjen, yo za ka jwé mizik la é yo menm za ka dansé anlè’y. Méritjen sé yo dapré yo, alòss jòdi yo ka fann-fwa neg, yo ka défrisiyé yo. Jistiss yo a sé konsa i ka fett. Asou bizness, asou konpòtasion yo, asou mantri yo ka mété la, asou rasizm yo ka simen toupatou, épi toutt kalté pwofitasion, yo lé rivé fè neg dégouté, yo lé fè yo ladjé ek fè yo disparett, kité l’Anmérik ba yo « Méritjen » ek déviré l’Afrik.

Yo ka fè menm bagay la toupatou yo pasé. Yo dékalé neg nan péyi Mandéla. Yo ka plasé kòyo. Yo za ka fè moun konprann Méritjen sé blan selman, sé blan toujou. Men konba tala kay touvé douvan’y entelijans ek vayansté toutt moun, neg kon blan ki kont bawoufaj an pep asou anlott pep. Kimafoutiyésa, non !

Térèz Léotin

Connexion utilisateur

CAPTCHA
Cette question sert à vérifier si vous êtes un visiteur humain afin d'éviter les soumissions automatisées spam.